Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, việc giảm phát thải khí nhà kính (GHG) đã trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của các quốc gia trên thế giới. Từ năm 2026 trở đi, Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của Liên minh Châu Âu (EU) sẽ chính thức được triển khai, ảnh hưởng trực tiếp đến các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu hàng hóa sang EU. Bài viết này sẽ giải thích về sự cần thiết của việc kiểm kê khí nhà kính và CBAM đối với doanh nghiệp Việt, cùng với những lợi ích và thách thức mà doanh nghiệp sẽ đối mặt.
CBAM là gì?
CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) là một cơ chế mới được EU triển khai nhằm giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu và ngăn chặn hiện tượng rò rỉ carbon. CBAM tạo ra động lực cho các doanh nghiệp nước ngoài thực hiện kiểm kê khí nhà kính và có lộ trình giảm phát thải khí nhà kính bằng cách yêu cầu họ phải thanh toán phí CBAM tương ứng với lượng phát thải tích hợp trong sản phẩm nhập khẩu vào EU.
Mục Tiêu của CBAM
- Ngăn chặn rò rỉ Carbon: Bảo vệ các ngành công nghiệp EU bằng cách đảm bảo rằng các nhà sản xuất nước ngoài chịu trách nhiệm về lượng phát thải khí nhà kính của sản phẩm xuất khẩu.
- Khuyến khích giảm phát thải: Tạo động lực cho các doanh nghiệp toàn cầu giảm lượng khí thải thông qua việc áp dụng các công nghệ xanh và hiệu quả hơn.
- Bình đẳng trong thương mại: Đảm bảo rằng tất cả các sản phẩm nhập khẩu đều phải tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường tương tự như sản phẩm trong nước, giúp duy trì cạnh tranh công bằng.
Lộ trình áp dụng CBAM từ năm 2026
CBAM sẽ được thực hiện theo hai giai đoạn chính:
- Giai Đoạn Chuyển Tiếp (2023-2025):
- Bắt đầu từ tháng 10 năm 2023.
- Bao phủ 6 ngành hàng: nhôm, xi măng, sắt thép, hóa chất, điện, hydrogen.
- Doanh nghiệp chỉ cần báo cáo dữ liệu phát thải mà không phải xác minh.
- Giai Đoạn Triển Khai Chính Thức (2026-2034):
- Bắt đầu từ năm 2026, CBAM sẽ chính thức bắt buộc.
- Doanh nghiệp phải xác minh dữ liệu phát thải và thanh toán chứng chỉ CBAM.
- Không còn được cấp hạn ngạch phát thải CO2 miễn phí, phải nộp 100% phí CBAM từ năm 2034.
Lộ trình áp dụng CBAM (Ảnh: Tạp chí Công Thương)
Tầm quan trọng của kiểm kê khí nhà kính
1. Tuân thủ quy định của EU
Việc tuân thủ CBAM không chỉ giúp doanh nghiệp tránh bị phạt mà còn duy trì mối quan hệ tốt với các khách hàng tại EU. Từ năm 2026 trở đi, mọi nhà nhập khẩu hàng hóa vào EU đều phải đăng ký với cơ quan quản lý trong nước và mua chứng chỉ phát thải nếu lượng khí thải vượt quá tiêu chuẩn.
2. Cải thiện hiệu quả kinh doanh
Kiểm kê khí nhà kính giúp doanh nghiệp nhận diện các điểm phát thải chính trong quy trình sản xuất, từ đó tìm cách giảm thiểu chúng. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí vận hành mà còn nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường.
3. Tăng cường cạnh tranh trên thị trường quốc tế
Doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về CBAM sẽ có lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Khách hàng tại EU ngày càng ưu tiên các sản phẩm có dấu hiệu xanh, bảo vệ môi trường, do đó việc tuân thủ CBAM sẽ nâng cao uy tín và giá trị thương hiệu của doanh nghiệp.
4. Hỗ trợ chiến lược phát triển bền vững
Việc kiểm kê và giảm phát thải khí nhà kính không chỉ đáp ứng yêu cầu của CBAM mà còn đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của doanh nghiệp. Điều này giúp xây dựng hình ảnh doanh nghiệp thân thiện với môi trường, thu hút các nhà đầu tư và khách hàng quan tâm đến trách nhiệm xã hội.
Quy trình kiểm kê khí nhà kính và áp dụng CBAM
Bước 1: Xác định sản phẩm CBAM
Doanh nghiệp cần xác định các sản phẩm thuộc danh mục CBAM dựa trên mã số thống kê CN (Combined Nomenclature) được liệt kê trong Phụ lục I của Quy định CBAM. Nếu sản phẩm không thuộc danh mục này, không cần tuân thủ CBAM.
Bước 2: Kiểm kê và Thu thập dữ liệu
Doanh nghiệp cần thực hiện kiểm kê khí nhà kính bằng cách thu thập dữ liệu về:
- Tiêu thụ nhiên liệu và khí gas: Tính bằng tấn.
- Nguyên vật liệu khác: Tính bằng tấn (ví dụ: coke, phế liệu, nguyên tố khoáng chất).
- Tiêu thụ điện: Tính bằng kWh, phân theo từng quy trình sản xuất và loại trừ các tiêu thụ văn phòng nếu có thể.
Bước 3: Tính toán phát thải trực tiếp và gián tiếp
- Phát thải trực tiếp: Tính toán dựa trên tiêu thụ nhiên liệu và nguyên vật liệu.
- Phát thải gián tiếp: Tính toán từ tiêu thụ điện năng, sử dụng hệ số phát thải điện từ nguồn cung cấp quốc gia hoặc dữ liệu từ Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA).
Bước 4: Tính toán phát thải từ nguyên liệu tiền công (Precursor emissions)
Nếu sản phẩm là hàng hóa phức tạp, doanh nghiệp cần tính toán lượng phát thải từ các nguyên liệu tiền công (precursors) sử dụng trong quy trình sản xuất.
Bước 5: Tổng hợp tất cả các lượng phát thải
Tổng hợp tất cả các lượng phát thải trực tiếp, gián tiếp và từ nguyên liệu tiền công để xác định lượng phát thải tích hợp của sản phẩm CBAM.
Bước 6: Báo cáo và xác minh
Trong giai đoạn chuyển tiếp, doanh nghiệp sẽ báo cáo dữ liệu phát thải từng quý thông qua CBAM Transitional Registry mà không cần xác minh bởi các tổ chức bên thứ ba. Từ năm 2026 trở đi, doanh nghiệp sẽ phải xác minh dữ liệu phát thải và thanh toán chứng chỉ CBAM tương ứng.
Thách thức của doanh nghiệp Việt thực hiện kiểm kê khí nhà kính
1. Khó khăn trong việc thu thập dữ liệu
Nhiều doanh nghiệp Việt Nam có thể gặp khó khăn trong việc thu thập và quản lý dữ liệu phát thải từ chuỗi cung ứng. Các nhà cung cấp tier 2 và tier 3 thường không có dữ liệu phát thải chính xác, buộc doanh nghiệp phải sử dụng các giá trị mặc định hoặc dữ liệu từ bên thứ ba trong quá trình kiểm kê khí nhà kính.
2. Chi phí tăng cao
Việc tuân thủ CBAM đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư vào hệ thống kiểm kê khí nhà kính, xác minh dữ liệu và mua chứng chỉ CBAM. Điều này có thể tăng chi phí vận hành và ảnh hưởng đến lợi nhuận của doanh nghiệp.
3. Cạnh tranh trên thị trường quốc tế
Các doanh nghiệp từ các quốc gia có nguồn năng lượng sạch hơn có mức phát thải thấp hơn sẽ có lợi thế cạnh tranh. Doanh nghiệp Việt Nam cần tìm cách giảm phát thải để duy trì và nâng cao vị thế trên thị trường EU.
Giải pháp và Khuyến nghị
1. Xây dựng hệ thống dữ liệu hoàn chỉnh
Doanh nghiệp cần phát triển hệ thống quản lý dữ liệu kiểm kê khí nhà kính để theo dõi và báo cáo các thông số khí nhà kính. Sử dụng các phần mềm quản lý môi trường có thể giúp tự động hóa quá trình này.
2. Đầu tư vào công nghệ xanh
Đầu tư vào các công nghệ giảm phát thải như cải tiến quy trình sản xuất, sử dụng năng lượng tái tạo và tăng hiệu quả sử dụng năng lượng sẽ giúp doanh nghiệp giảm lượng phát thải khí nhà kính và chi phí vận hành.
3. Hợp tác với cơ quan chức năng và tổ chức khách thể
Hợp tác với các cơ quan, tổ chức, hiệp hội doanh nghiệp và các tổ chức khách thể để nhận được hỗ trợ kỹ thuật và tài chính trong việc tuân thủ CBAM. Tham gia các khóa đào tạo và hội thảo liên quan sẽ giúp doanh nghiệp nắm bắt kịp thời các quy định mới.
4. Tăng cường nhận thức và thói quen bền vững
Để duy trì sự tuân thủ lâu dài với CBAM, doanh nghiệp cần tạo ra một văn hóa bền vững trong toàn bộ tổ chức. Điều này bao gồm việc đào tạo nhân viên về tầm quan trọng của việc giảm phát thải khí nhà kính, khuyến khích các sáng kiến xanh và ưu tiên các dự án giảm phát thải trong chiến lược phát triển kinh doanh.
Lợi thế của việc tuân thủ CBAM
1. Cải thiện hình ảnh doanh nghiệp
Tuân thủ CBAM không chỉ giúp doanh nghiệp tránh các khoản phạt mà còn nâng cao hình ảnh doanh nghiệp trên thị trường quốc tế. Khách hàng và đối tác kinh doanh thường ưu tiên hợp tác với những doanh nghiệp có trách nhiệm với môi trường.
2. Tăng cường mối quan hệ với khách hàng
Doanh nghiệp tuân thủ CBAM sẽ dễ dàng xây dựng niềm tin và duy trì mối quan hệ tốt với khách hàng tại EU. Điều này giúp doanh nghiệp duy trì lượng đơn hàng ổn định và mở rộng thị trường một cách tự nhiên.
3. Tiết kiệm chi phí dài hạn
Mặc dù ban đầu có thể gặp phải các khoản chi phí liên quan đến việc tuân thủ CBAM, nhưng về lâu dài, việc đầu tư vào công nghệ xanh và hiệu quả năng lượng sẽ giúp doanh nghiệp giảm thiểu chi phí vận hành và tăng lợi nhuận.
Các công cụ và nguồn lực hỗ trợ
1. CBAM Communication Template
EU đã cung cấp các công cụ như “CBAM Communication Template for Installations” để hỗ trợ doanh nghiệp trong việc thu thập và báo cáo dữ liệu phát thải khí nhà kính. Doanh nghiệp có thể tải xuống và sử dụng mẫu này để đảm bảo rằng thông tin được báo cáo một cách chính xác và nhất quán.
2. CBAM Transitional Registry
Đây là cổng thông tin chính thức nơi doanh nghiệp có thể đăng ký, nộp báo cáo và theo dõi tiến trình tuân thủ CBAM. Việc sử dụng Transitional Registry giúp doanh nghiệp dễ dàng quản lý và lưu trữ dữ liệu phát thải của mình.
3. Hỗ trợ từ cơ quan chính phủ
Các cơ quan chính phủ như Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công Thương và các tổ chức môi trường địa phương có thể cung cấp hướng dẫn, đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp trong quá trình tuân thủ CBAM.
Các bước tiếp theo cho doanh nghiệp Việt
Sự chú trọng vào kiểm kê khí nhà kính và CBAM không chỉ giúp doanh nghiệp tránh bị phạt và duy trì cạnh tranh trên thị trường quốc tế, mà còn đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ môi trường toàn cầu. Do đó, việc chuẩn bị kỹ lưỡng và thực hiện các biện pháp cần thiết từ nay sẽ là yếu tố quyết định đến sự thành công của doanh nghiệp Việt trong kỷ nguyên xanh mới.
1. Kiểm soát tiêu thụ năng lượng điện tiêu thụ nội vi để tiết kiệm 10%
Doanh nghiệp cần bắt đầu kiểm soát tiêu thụ năng lượng điện tiêu thụ nội vi ngay từ bây giờ nhằm tiết kiệm được 10% lượng điện tiêu thụ hiện tại. Điều này bao gồm:
- Rà soát và tối ưu hóa thiết bị điện: Kiểm tra các thiết bị điện trong cơ sở sản xuất để đảm bảo chúng hoạt động hiệu quả nhất. Thay thế các thiết bị cũ, không tiết kiệm năng lượng bằng các thiết bị hiện đại hơn, bố trí thời gian sản xuất hợp lý để tránh các giờ cao điểm.
- Áp dụng các biện pháp tiết kiệm năng lượng: Thực hiện các biện pháp như tắt thiết bị khi không sử dụng, sử dụng hệ thống chiếu sáng LED tiết kiệm năng lượng, và cải thiện cách bố trí không gian làm việc để tối ưu hóa sử dụng điện năng.
- Nâng cao nhận thức của nhân viên: Tổ chức các khóa đào tạo và chiến dịch nâng cao nhận thức về việc sử dụng năng lượng tiết kiệm trong toàn bộ tổ chức.
2. Xây dựng hệ thống quản lý năng lượng tiết kiệm thêm 20%
Sau khi kiểm soát tiêu thụ năng lượng điện nội vi, doanh nghiệp nên xây dựng một hệ thống quản lý năng lượng hiệu quả nhằm tiết kiệm thêm 20% năng lượng tiêu thụ. Các bước thực hiện bao gồm:
- Theo dõi và ghi nhận chỉ số tiêu thụ điện năng: Sử dụng các công cụ giám sát năng lượng để theo dõi tiêu thụ điện năng theo thời gian thực, từ đó dễ dàng kiểm tra và điều chỉnh kịp thời.
- Báo cáo và phân tích dữ liệu: Tạo các báo cáo định kỳ về tiêu thụ năng lượng và phân tích dữ liệu để xác định các khu vực có thể tiết kiệm thêm năng lượng.
- Tích hợp với quy trình sản xuất: Đảm bảo hệ thống quản lý năng lượng được tích hợp chặt chẽ với các quy trình sản xuất hiện tại để duy trì tính nhất quán và chính xác trong việc thu thập dữ liệu.
3. Hướng tới Net Zero 2050: Lắp đặt hệ thống điện mặt trời
Để hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050, doanh nghiệp cần đầu tư vào các công nghệ xanh và lắp đặt hệ thống năng lượng điện mặt trời. Các lợi ích và bước thực hiện bao gồm:
- Giảm lượng khí nhà kính phát thải: Hệ thống điện mặt trời giúp giảm đáng kể lượng khí nhà kính phát thải từ việc sử dụng điện năng truyền thống.
- Giảm chi phí vận hành: Sử dụng năng lượng mặt trời làm nguồn điện thay thế giúp giảm chi phí điện năng dài hạn, đồng thời ổn định chi phí năng lượng cho doanh nghiệp.
- Nâng cao hiệu quả sản xuất: Hệ thống điện mặt trời cung cấp nguồn năng lượng ổn định và bền vững, hỗ trợ hoạt động sản xuất liên tục và hiệu quả hơn.
- Đảm bảo sự phát triển bền vững: Đầu tư vào công nghệ xanh như điện mặt trời thể hiện cam kết của doanh nghiệp đối với phát triển bền vững, tạo dựng hình ảnh thân thiện với môi trường và thu hút các đối tác kinh doanh có cùng chí hướng.
Kết luận
Việc áp dụng CBAM sẽ mang lại nhiều thay đổi cho các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu hàng hóa sang EU. Để tận dụng tốt cơ hội này và đảm bảo sự tuân thủ, các doanh nghiệp cần chủ động trong việc kiểm kê khí nhà kính, xây dựng hệ thống quản lý môi trường hiệu quả, và đầu tư vào các công nghệ xanh. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng cần hợp tác chặt chẽ với các cơ quan chức năng và tận dụng các công cụ hỗ trợ để giảm thiểu thách thức và nắm bắt các lợi thế mà CBAM mang lại.
Sự chú trọng vào kiểm kê khí nhà kính và CBAM không chỉ giúp doanh nghiệp tránh bị phạt và duy trì cạnh tranh trên thị trường quốc tế, mà còn đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ môi trường toàn cầu. Do đó, việc chuẩn bị kỹ lưỡng và thực hiện các biện pháp cần thiết từ nay sẽ là yếu tố quyết định đến sự thành công của doanh nghiệp Việt trong cam kết của Việt Nam phấn đấu đạt NetZero vào năm 2050.
Nguồn tham khảo:
Liên hệ và hỗ trợ
Nếu doanh nghiệp cần thêm thông tin hoặc sự hỗ trợ trong việc tuân thủ CBAM, hãy liên hệ với đội ngũ ARES – đối tác của các chuyên gia trong lĩnh vực tư vấn lộ trình giảm pháp thải khí nhà kính.
ARES – Đồng hành trọn đời cùng doanh nghiệp nghiệp phát triển bền vững.
